Město Bohumín

česky PL

17.8.
2016

Atrakcje turystyczne

Muzeum miasta zostało założone w roku 2016 i znajduje się w hotelu z restauracją Pod Zeleným dubem w Starym Boguminie. Zajmuje powierzchnię 60 metrów2 i jest podzielone na trzy części.

 

BOGUMIN W ŚWIETLE ZNALEZISK ARCHEOLOGICZNYCH

Miejscowość Bogumin pod względem geologicznym należy do prowincji Karpat Zachodnich, do Kotliny Ostrawskiej, przez którą przepływa rzeka Odra wraz z dopływami. Odra ma swoje źródło w Republice Czeskiej, a na terenie Polski wpada do Morza Bałtyckiego. Podłoże geologiczne tworzą lodowcowo-rzeczne tarasy z iłami marglistymi z okresu trzeciorzędu. Na tym podłożu osadziły się piaski lodowcowo-rzeczne, żwiropiaski i żwiry, które są tutaj wydobywane. Górną warstwę tworzy glina lessowa, którą wykorzystywano do wyrobu gliny ceglarskiej. Żwiropiaski składają się z mieszanki skalnej i zawierają głazy i otoczaki tutejszego – karpackiego (zlepieniec, pikryt, cieszynit, kwarcyt) i obcego – północnego pochodzenia (kwarcyt, rogowiec, krzemienie). Występowanie tych surowców prawdopodobnie spowodowało, że na terenie obecnego Bogumina odnajdujemy pierwsze ślady ludzkiej działalności już w okresie paleolitu, a to w postaci najprostszych narzędzi. Jednak osiedlenia jako takiego tutaj nie odkryto, prawdopodobnie chodzi wyłącznie o punkt, w którym opracowywano powyższy materiał kamienny.

Najstarsze udokumentowane osiedlenie Bogumina pochodzi z epoki paleolitu dolnego (ok. 460 000 p. n. e.), jednak w związku z tym, że informacje o nim są skąpe i pochodzą z minionego wieku, trudno bliżej określić strategię tego osiedlenia. Żadne miejsce na terenie Bogumina nie zostało przebadane nowoczesnymi metodami, stąd ocena retrospekcyjna jest bardzo trudna. Badacz Paweł Wodecki zyskał tutaj trzy artefakty z badań powierzchniowych w Skrzeczoniu (ostrze i zaostrzony tłuk). Pozostałe znaleziska pochodzą z ostatniej fazy paleolitu – paleolitu późnego (11 500–10 000 p. n. e.). Późno paleolityczne miejsce Zabłocie II było jako jedyne badane przez Pawła Wodeckiego, Emanuela Grepla i Jiřígo Svobodę w 1977 roku zgodnie z regułami stratygraficznymi. Svoboda łączy znaleziska z późną kulturą magdaleńską.

Okres pierwszych rolników (neolit 5 600–3 900/3 700 p. n. e.) wniósł m.in. zmiany technologiczne przy obróbce kamiennych narzędzi (ostrzenie). Z epoki neolitu posiadamy również wyłącznie przypadkowe znaleziska przedmiotów określanych jako ostrzone siekiery, których datowanie przypada na okres postlinearny (5 tysiąclecie p. n. e.). Okresem przejściowym z neolitu do epoki brązu jest eneolit, w czasie którego na terenie Europy dochodzi do wielkiego przemieszczania się ludzi (3 700/3 900–2 300 p. n. e.). Jedynym przykładem bytności na tym terenie ludności z epoki eneolitycznej jest kamienna siekiera znaleziona przed 1908 rokiem. Siekiera została wykonana z krzemienia, a wraz z nią znaleziono fragmenty ceramiki kultury ceramiki sznurowej (druga połowa 3. tysiąclecia p. n. e.).

Następna epoka nie wykazała osiedlenia ani ruchu ludzi na tym terenie. Niewielka zmiana pojawia się dopiero w okresie rzymskim (0–400 n. e.). Jedynymi śladami bytności ludzi na tym terenie są pojedyncze znaleziska monet rzymskich, które można uważać za dowód na istnienie hipotetycznej gałęzi tzw. szlaku bursztynowego. Monety datuje się na od 1.–2. stulecia n. e., kiedy intensywność handlu z dalekimi krajami była różna ze względu na zmiany stosunków w rzeszy. Na terenie całego regionu ostrawskiego krzyżowało się wiele szlaków handlowych, które stopniowo wpływały na charakter krajobrazu. Kotlinę Ostrawską od dawna porastał morawsko-śląski las graniczny. Obecnie możemy tylko zgadywać, gdzie znajdowała się jego dokładna granica. Obszerne kompleksy leśne utrzymały się do XIII wieku, kiedy wzrasta zaludnienie, eksploatacja strategicznych surowców (metale, węgiel, drewno) oraz rozwój rzemiosł. Czynniki te spowodowały zakładanie nowych osad ludzkich.

Wielka kolonizacja w XIII wieku dotarła również na Śląsk Cieszyński i prowadziła do powstania nowych siedzib ludzkich. Bogumin założono przy ważnym brodzie na Odrze, której meandry wyznaczały granicę między Morawami i Księstwem Opolskim. Ratownicze badania archeologiczne w Starym Boguminie w latach 2007–2008 odkryły budowlano-historyczny rozwój miasta od drewniano glinianych części przyziemnych z okresu pełnego średniowiecza, aż po pozostałości nowożytnych murowanych domostw. Znaleziono fragmenty glinianych naczyń (talerze, misy, dzbany, garnki i trójnogi) oraz liczny zbiór renesansowych kafli garnkowych z kwadratowym otworemi komorowych z białą angobą. Zbiór ten datowany jest na koniec XV wieku do 30. lat XVI wieku.

 

BOGUMIN – MIASTO GRANICZNE I JEGO PRZEMIANY W CIĄGU WIEKÓW

Na skomplikowany historyczno-administracyjny rozwój Bogumina, miasta leżącego na lewym brzegu rzeki Odry, od samych początków jego powstania aż do czasów niedawnych wpływało jego położenie na granicy krajowej lub państwowej. Zpojedynczych wzmianek w materiałach źródłowych wynika, że do systematyczniejszego osiedlenia tego terenu położonego między Morawami a piastowskim Księstwem Opolskim, podległym wtedy polskiemu królowi oraz do powstania wsi doszło najpóźniej w połowie XIII wieku. Pierwsza pisemna informacja o Boguminie pochodzi z okresu pomiędzy 1256 i 1262 rokiem. Informacja o wsi Bogun, przy której znajdował się bród przez rzekę Odrę pochodzi z dokumentu, który wytycza granicę pomiędzy terytorium należącym do czeskiego króla Przemysława Otakara II i opolskiego księcia Władysława.

Po podziale Księstwa Opolskiego pomiędzy czterech synów Władysława na przełomie 80. i 90. lat XIII wieku oraz powstaniu kilku samodzielnych księstw, Bogumin już jako miasteczko Oderberg pod władzą śląsko-łużyckiego szlacheckiego rodu Baruthów, stał się częścią Księstwa Raciborskiego. W pobliżu miasteczka, na przeciwległym brzegu Odry, Baruthowie założyli gródek strażniczy o nazwie Barutswerde. Na początku następnego stulecia gródek wraz z miasteczkiem i kilkoma wsiami leżącymi nieopodal pozyskała jedna z gałęzi rodu Raszyców, która swój przydomek wyprowadziła od wsi leżącej niedaleko Raciborza. W związku w nową siedzibą, przyjęli też nowe nazwisko rodowe, które teraz brzmiało „z Barutswerde“, czyli „z Bogumina“.
Miejscowość, leżąca w tak dogodnym miejscu na ważnym szlaku komunikacyjnym, przed 1422 rokiem, kiedy włości nabył od opawsko-raciborskiego Przemyślidy Jana II, Bielik z Kornic, została podniesiona do rangi miasta. Bielik zapisał się w historii miasta jako ten, który wydał przywilej zezwalający na to, by bogumińscy mieszczanie mogli dziedziczyć majątki aż do czwartego pokolenia z zachowaniem kolejności.

Od Bielików z Kornic Bogumin nabył morawski szlachcic Jan z Cimburka, który po 20 latach odstąpił go Janowi z Wierzbna oraz jego bratu Stefanowi, panom na Bruntalu. Po szybkiej wymianie właścicieli w drugiej połowie XV wieku, włości, które składały się z miasta z twierdzą i ośmioma wsiami, zyskał za 5 000 węgierskich florenów raciborski książę Jan V. Jednak nie cieszył się długo ich posiadaniem, bowiem rok później zmarł nieoczekiwanie w wieku 50 lat i Bogumin przejęła w imieniu swoich niepełnoletnich dzieci jego żona Magdalena. Również jej dzieci nie doczekały wieku starczego – najstarszy syn Mikołaj i jego brat Jan zmarli bezpotomnie w 1506 roku, Walentyn, upośledzony fizycznie, został na kilka lat właścicielem całego księstwa, ale 13 listopada 1521 roku zmarł w raciborskim zamku nie pozostawiając po sobie dziedzica. W związku z tym, że był ostatnim przedstawicielem bocznej linii Przemyślidów, cztery miesiące przed swoja śmiercią ustalił ze swoim wujem Janem II Opolskim, że ten przejmie całą rodową domenę, łącznie z ziemią bogumińską. Również książę opolski nie posiadał prawowitych dziedziców i dlatego w 1523 roku zamek Bogumin wraz z miasteczkiem, wszelkimi przywilejami i przynależnościami przekazał na podstawie umów o dziedzictwie oraz za przyzwoleniem króla czeskiego Ludwika Jagiellończyka w ręce mocnego margrabiego brandenburskiego Jerzego.

Hohenzollernowie nigdy w mieście nie mieszkali. Majątek sprawowali za pośrednictwem swoich urzędników, wojewodów Księstwa
Karniowskiego. Z wyjątkiem kilku przywilejów i statutów cechowych, konkretne dane o Boguminie przynoszą dopiero źródła z początku XVII wieku. Według nich w mieście i na przedmieściu stało 150 domów, z czego można wnioskować, że Bogumin zaliczany był do mniejszych miejscowości z około 800 mieszkańcami, którzy mieli obowiązek regularnego oddawania zwierzchności daniny pieniężnej i w naturaliach oraz odpracowania ustalonych godzin na folwarku zwierzchności. Pierwszy wykaz płatników wymienia 58 mieszczan z prawem sprzedaży w swoim domu piwa i wina, 83 chałupników na przedmieściu i 46 nowoosiadłych.

Mimo, że Hohenzollernowie starali się uzyskać od cesarza bogumiński majątek z prawem dziedzicznym, ich starania były zawsze odrzucane. Do definitywnego odebrania majątku przyczynił się też antyhabsburski stosunek Jana Jerzego Karniowskiego. Ferdynand II przekazał Bogumin bankierowi Łazarzowi I Henckelowi z Donnersmarck, jako kompensację za dużą pożyczkę w wysokości 54 000 florenów. Hencklowie, którzy sprawowali majątek 180 lat, w 1636 roku zostali podniesieni do stanu szlacheckiego, od 1661 roku pysznili się tytułem hrabiów. Dla swojego dominium uzyskali też u cesarza znaczne uprawnienia administracyjne – majątek w 1697 roku został wydzielony z Księstwa Opolsko-Raciborskiego i otrzymał status wolnego państwa stanowego niższej rangi. Do Bogumina, który przeżywał okres zastoju i liczył tylko 120 domów, należały wsie Bełsznica, Gorzyczki, Kopytów, Odra, Olza, Pudłów, Szonychl, Gorzyce i Zabełków.
W historii dominium największą role odegrał konflikt wojenny pomiędzy Prusami a Austrią na początku 40. lat XVIII wieku, nazywany też wojnami śląskimi. Na podstawie wrocławskich i berlińskich umów pokojowych z 1742 roku, państwo stanowe Bogumin zostało podzielone, przy czym austriackiej monarchii przypadła tylko część na prawym brzegu Odry z miastem i trzema wsiami. Obszar ten został
administracyjnie przyłączony do Księstwa Cieszyńskiego z centrum w Cieszynie i od tej pory dzielił jego los.

Kiedy w 1803 roku zmarł ostatni z rodu Hecklów z Donnersmarck, Jan Erdman, zadłużony majątek kupił Albert Gusnar z Komorna, syn właściela Marklowic (koło Karwiny) i właściciel sąsiednich folwarków Pierstna i Zebrzydowice. W 1849 roku, kiedy doszło douwłaszczenia, Bogumin należał do polskiej hrabiny Marii Rudnickiej. Zgodnie z patentem cesarskim wydanym w tymże roku, cały obszar ziemi bogumińskiej został administracyjnie przyłączony do politycznego powiatu frydeckiego, najniższa instancja administracji sądowej została w Boguminie. Stan taki, z wyjątkiem pewnego okresu 1866 roku, kiedy Bogumin zajęły wojska pruskie, przetrwał aż do 1868 roku. W mieście co prawda pozostała siedziba sądu powiatowego, alzpunktu widzenia administracji politycznej, Bogumin wraz z okolicą stał się częścią nowopowstałego urzędu powiatowego we Frysztacie (obecnie Karwina-Frysztat).

W następnych latach nie doszło do większych zmian w przynależności administracyjnej omawianego terenu, który w dużej mierze aż do 1945 roku należał do rodziny Larischów-Mönnichów. Po I wojnie światowej i powstaniu niezależnej Czechosłowacji oraz Polski, oba te kraje zaczęły sobie rościć prawa do Śląska Cieszyńskiego. Po serii spotkań, obustronnych prowokacjach i krótkim konflikcie wojskowym, międzynarodowa komisja zasiadająca w Paryżu, 28 lipca 1920 roku zadecydowała o podziale historycznego Śląska Cieszyńskiego na dwie części pomiędzy oba rywalizujące z sobą kraje.

Po wyzwoleniu przez Armię Radziecką Bogumin wraz z okolicznymi wsiami przyporządkowany został do Powiatowej Rady Narodowej we Frysztacie, od 1949 roku przemianowany na Karwinę.

W XX wieku doszło również do całego szeregu zmian w rozwoju terytorialnym miasta. W 1907 roku przyłączono do niego Pudłów, który od połowy XIX wieku był administracyjnie połączony z Wierzbicą. Pudłów ponownie usamodzielnił się w 1924 roku. W tym samym roku, dzięki kolei i szybkiemu rozwojowi przemysłu, do rangi miasta został podniesiony dynamicznie rozwijający się Szonychl i przemianowany na Nowy Bogumin. Po II wojnie światowej nasilały się tendencje połączenia wszystkich okolicznych wsi w jedną całość, do czego doszło w 1949 roku, kiedy pod nazwą Bogumin połączono historyczne miasto z Nowym Boguminem, Pudłowem, Skrzeczoniem, Wierzbicą i Zabłociem. Pięć lat później wsie ponownie usamodzielniły się. Żeby rozróżnić poszczególne miejsca, 1 stycznia 1956 roku Bogumin przyjął nazwę Stary Bogumin. Do ponownego połączenia z Nowym Boguminem doszło 1 lipca 1973 roku, a 15 miesięcy później przyłączono też wsie Pudłów, Skrzeczoń, Wierzbicę, Zabłocie i osadę Szonychl, która od 1920 roku została połączona z pierwotnie samodzielnym Kopytowem.

 

ŻYCIE RELIGIJNE W BOGUMINIE

Parafia (Stary) Bogumin od swoich średniowiecznych początków należała do diecezji wrocławskiej (od 1929 roku archidiecezja). Wyjątek nastąpił w okresie przyłączenia tzw. Zaolzia do Polski w latach 1938–1939, kiedy parafie Bogumin i Nowy Bogumin należały do diecezji katowickiej. W latach 1947–1977 podlegały administracji apostolskiej w Czeskim Cieszynie.

Najstarszym świadkiem tutejszego bogatego życia religijnego jest kościół parafialny Narodzenia Marii Panny wzmiankowany już w drugiej połowie XIII wieku. Jego początki związane są z działalnością benedyktynów na tym terenie. Pierwotny drewniany budynek został w XIV wieku zastąpiony murowaną gotycka świątynią. Około połowy XVI wieku parafia, wraz z szerzeniem się reformacji na Śląsku, stała się kościołem luterańskim. W 1565 roku wzmiankowany jest pierwszy bogumiński pastor, Georg Saltzerus, rodem z Bielska.

W 1629 roku patronat nad parafią uzyskali Habsburgowie, którzy na stanowisko proboszcza mianowali księdza Jana Fridrichowskiego. W latach 1631–1669 kościół ponownie należał do benedyktynów. W 1652 roku podaje się, że w Boguminie oprócz 78 katolików mieszkało 167 protestantów. Do przyśpieszenia rekatolizacji znacząco przyczynił się Walenty Józef Alexander pochodzący z Gliwic, późniejszy proboszcz w latach 1669–1693. Do parafii należały też wtedy wsie Kopytów, Szonychl, Olza, Pudłów, Wierzbica (z drewnianym filialnym kościołem św. Katarzyny) i Zabełków. W 1697 roku wśród parafian było już tylko ośmiu luteranów. W latach 1700–1783 działało tutaj bractwo różańcowe. Mimo, że właścicielami Bogumina byli protestanci (Hencklowie z Donnersmarck), należał on do ważnych ośrodków pobożności barokowej na terenie Górnego Śląska.

W okresie, kiedy proboszczem był tutaj Jan Ludwik Duppe, w latach 1736–1781 doszło do wielu ważnych wydarzeń. Wymieńmy choćby utratę większości Śląska przez Austrię w 1742 roku po pierwszej wojnie śląskiej i konsekwencje tego faktu. Wsie Olza i Zabełków przypadły Prusom, ale aż do 1784 roku należały do parafii bogumińskiej. Pożar w dniu 2 września 1745 zniszczył pierwotną plebanię, którą dwa lata później zastąpił murowany budynek sfinansowany przez Habsburgów.

W 80. latach XVIII wieku parafia Bogumin została przeniesiona z dotychczasowego dziekanatu wodzisławskiego do frysztackiego, do którego należała aż do połowy XX wieku. Pożar, który wybuchł 22 sierpnia 1850 roku poważnie uszkodził kościół parafialny. W czasie remontu otrzymał on nowe, niższe sklepienie kolebkowe. Bogumin nadal posiadał status ważnego miejsca kultu mariańskiego.
W okresie działalności proboszcza Tomasza Dudka, w latach 1892–1925, doszło do wielu zmian. Najważniejszą była budowa nowego kościoła Najświętszego Serca Jezusowego w Boguminie-Dworcu w latach 1892–1894. Dnia 19 stycznia 1900 roku przy kościele powołano nową parafię Nowy Bogumin. W 1901 roku wybudowano na cmentarzu w Boguminie kaplicę, a dwa lata później przeprowadzono generalny remont wnętrza kościoła parafialnego. W Wierzbicy, na miejscu drewnianego kościoła, w latach 1910–1911 wybudowano murowaną świątynię filialną p. w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej i Jakuba Większego. Również w Pudłowie i Szonychlu w latach 1902 i 1906 powstały nowe kaplice. Większość mieszkańców Bogumina w 1. połowie XX wieku należała do kościoła katolickiego, a z obu parafii pochodziło wielu duchownych. W parafii Nowy Bogumin od końca XIX wieku działały siostry szkolne de Notre Dame, a od 1934 roku Służebnice Niepokalanego Poczęcia Marii Panny.

Garstka miejscowych luteranów po wydaniu patentu tolerancyjnego przez cesarza Józefa II w 1781 roku należała do zboru w Dolnych Błędowicach. W 1888 roku w Boguminie-Dworcu założono dom modlitwy, filię zboru w Orłowej. Wzrost liczby mieszkańców Bogumina-
Dworca oraz ewangelickiej diaspory przyczynił się do budowy własnego kościoła (1900–1901). Po upadku monarchii bogumiński filialny zbór początkowo należał do Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego, ale w 1922 roku usamodzielnił się. Pastorem mianowano dotychczasowego tutejszego wikarego Georga Badurę, rodem z Cieszyna. Cztery lata później wybudowano probostwo. Po II wojnie światowej zbór przyłączył się do Śląskiego Kościoła Ewangelickiego A. V. W tym czasie w Boguminie powstał również dom modlitwy orłowskiego zboru Czeskobraterskiego Kościoła Ewangelickiego.

Jeszcze w okresie Austro-Węgier kilku niemieckich obywateli należało do kościoła starokatolickieho, a pojawiały się również przypadki osób bez przynależności wyznaniowej. W 20. latach XX wieku w Nowym Boguminie pojawiają się członkowie nowego kościoła czechosłowackiego. Od 1923 roku należeli do parafii tego kościoła w Rychwałdzie. Planowaną budowę kościoła czeskobraterskiego uniemożliwiły wydarzenia monachijskie w 1938 roku.

Pierwsza wzmianka o bogumińskich żydach pochodzi z 1655 roku. Wtedy niejaki Markus otrzymał arendarz, a Szymon zezwolenie na osiedlenie i sprzedaż gorzałki bezpośrednio na rynku. Aż do 1893 roku miejscowi żydzi należeli do gminy żydowskiej w Cieszynie, później w Morawskiej Ostrawie. Synagoga w Boguminie-Dworcu została wybudowana w 1900 roku. Od końca XIX wieku wzrastała liczebność miejscowej społeczności żydowskiej, a bogaty właściciel hotelu Wiktor Lustig został nawet wybrany w 1904 roku burmistrzem. Był również pierwszym przewodniczącym samodzielnej gminy żydowskiej, którą powołano do życia 1 stycznia 1910. Dopiero w 1913 roku gmina uzyskała swojego rabina (Mojżesz Friediger). Mimo tragicznych losów żydowskich mieszkańców w czasie holokaustu, w 1947 roku doszło tutaj do reaktywowania żydowskiej gminy wyznaniowej.

TRADYCJE BOGUMIŃSKIEGO SZKOLNICTWA

Początki bogumińskiego szkolnictwa sięgają średniowiecza. Już na początku XV wieku na uniwersytecie w Krakowie spotykamy kilku tutejszych studentów. Pierwsza pisemna wzmianka o szkole, wtedy luterańskiej, pochodzi dopiero z 1612 roku, a jej absolwentów znaleźć można na wykazach ówczesnych luterańskich wyższych uczelni europejskich. Po 1629 roku, kiedy parafię przejął katolicki ksiądz, zmienił się również profil szkoły. Jej kierownik (rektor) był nadal uzależniony od parafii i związany z nią licznymi obowiązkami. W 1679 roku wzmiankowana jest nowa piętrowa, murowana szkoła na cmentarzu z pomieszczeniem do nauki i mieszkaniem dla rektora i organisty. Od 1686 roku na czele szkoły stał Paweł Eisner z Bogumina, organistą był Krzysztof Rosacius, a obaj pełnili również funkcję dzwonników. Według adnotacji z 1688 roku do szkoły uczęszczało 30 dzieci, a koszty utrzymania szkoły ponosiło miasto. W 1697 roku nauczycielem był Paweł Kolek, jednak do szkoły nie chodziło żadne dziecko.

Porządek szkolny Marii Teresy z 6 grudnia 1774 roku wprowadził obowiązek szkolny. Szkoła bogumińska była szkołą elementarną. Ówczesny długoletni nauczyciel Antoni Kusznik nie był w stanie utrzymać się z niewielkich dochodów i dlatego w 1790 roku szukał innego zatrudnienia. W 1828 roku do szkoły uczęszczało 128 uczniów. Jej kierownikiem był Adam Wodecki, któremu pomagali Józef Lipka i praktykant Józef Feigel. Zniszczony stary budynek szkolny został urzędowo zamknięty w 1842 roku, a nauka odbywała się w pomieszczeniach zastępczych. W 1846 roku w obwodzie bogumińskim – Bogumin, Kopytów, Nowa Wieś, Pudłów, Szonychl i Wierzbica – było 393 dzieci, których obowiązywało uczęszczanie do szkoły. Już w roku następnym podjęto działania w kierunku budowy nowej szkoły. Ten szlachetny cel jednak został zrealizowany znaczniepóźniej. W latach 1871–1872 wybudowano jednopiętrowy budynek szkolny (obecnie ulica Sokolovská), w 1912 roku dobudowano drugie piętro. Do 1918 roku we wszystkich miejscowościach parafii bogumińskiej powstały szkoły.

O ile jeszcze w 50. latach XIX wieku w bogumińskich szkołach oprócz niemieckiego uczono również języka czeskiego i polskiego, w 1880 roku od 4. klasy wprowadzono wyłącznie język niemiecki. Szkoły na Śląsku Cieszyńskim miały się stać głównym czynnikiem germanizacyjnym przeważającej ludności słowiańskiej. W 1907 roku niemiecki język wprowadzono już od pierwszej klasy. Dopiero w 1920 roku udało się otworzyć w Boguminie czeską szkołę ludową dla 117 uczniów.

Odrębny rozdział przedstawia szkolnictwo w rozwijającym się Boguminie-Dworcu (Nowy Bogumin). Pierwsza prywatna niemiecko-czeska szkoła powstała tutaj już w 1860 roku. W 1882 roku usunięto z niej naukę języka czeskiego. W 1894 roku uzyskała nowy budynek, stopniowo poszerzany, w sąsiedztwie kościoła katolickiego. Na początku roku szkolnego 1905–1906 dotychczasową instytucję oświatową podzielono na pięcioklasową szkołę ludową mieszaną i na pięcioklasową szkołę ludową dla chłopców. W 1907 roku powstał oddział tej szkoły w pobliżu rurowni. W październiku 1917 roku mieszaną szkołę zmieniono w pięcioklasową szkołę ludową i powszechną dla dziewcząt. W 1900 roku rozpoczęto też nauczanie w klasztornej szkole Kongregacji Ubogich Szkolnych Sióstr de Notre Dame (niemieckie przedszkole i szkoła ludowa). W roku szkolnym 1906/1907 Macierz Szkolna otwarła prywatną polską szkołę, a rok później zaczęło działać polskie przedszkole. W trudnej sytuacji udało się też Macierzy Oświaty Ludowej dla Księstwa Cieszyńskiego (Matice osvěty lidové pro knížectví Těšínské) otworzyć w Boguminie-Dworcu czeską szkołę. Jej kierownikiem został František Solnař. W 1911 roku otrzymała własny budynek.

Okres międzywojenny przyniósł rozwój bogumińskiego szkolnictwa, które funkcjonowało zgodnie z potrzebami trzech narodowości tutaj mieszkających. Obok dotychczasowego reformowanego realnego gimnazjum z niemieckim językiem nauczania założonego w 1911 roku, w 1921 roku powstało Czechosłowackie Państwowe Reformowane Realne Gimnazjum (Československé státní reformní reálné gymnázium). Jego dyrektorem był do 1938 roku Zdeněk Doležil. W latach 1927–1929 instytucja ta otrzymała własny nowoczesny budynek. Oprócz tego w 1922 roku powstała česká živnostenská škola pokračovací, a wkrótce potem kilka następnych szkół handlowych. Wydarzenia, które miały miejsce w 1938 roku, przyłączenie do Polski czeskiego Śląska Cieszyńskiego, spowodowały, że czeskie szkoły w Boguminie zakończyły swoją działalność i doszło też do wyraźnego ograniczenia nauczania w języku niemieckim. W okresie niemieckiej okupacji działały wyłącznie niemieckie szkoły, które po wyzwoleniu zamknięto. Czeskie i polskie szkolnictwo zaczęto budować od podstaw.

 

BOGUMIŃSKIE STOWARZYSZENIA

Życie kulturalne i społeczne w Boguminie było stosunkowo bogate. Początki działalności stowarzyszeniowej sięgają XIX wieku. W przeszłości działały tutaj niemieckie, czeskie i polskie stowarzyszenia. Ich działalność odgrywała rolę w sferze oświatowej, kulturalnej, sportowej, a także medycznej. Największą aktywność rejestrujemy przed I wojną światową i w okresie międzywojennym. Po 1945 roku działalności niektórych stowarzyszeń nie udało się już wskrzesić.

Towarzystwo śpiewacze (Gesang und Orchesterverein) założono w 1860 roku. Jego zadaniem było zachowanie w świadomości mieszkańców niemieckich pieśni i muzyki orazorganizowanie spotkań towarzyskich. Corocznie organizowało koncerty śpiewacze. Jego działalność kilkakrotnie była zawieszana. W Boguminie istniało też stowarzyszenie wspierające finansowo biedne szkolne dzieci (Schulhellerverein) założone w 1875 roku. Towarzystwo upiększania miasta (Verschönerungsverein) zostało powołane w celu zakładania parków i dbania o estetykę miasta. W 1930 roku z jego inicjatywy powstała ślizgawka w miejskim parku. Towarzystwo gimnastyczne (Deutsche Turngemeinde) założono w 1912 roku jako oddział towarzystwa Deutscher Turverein w Boguminie-Dworcu, a w marcu 1914 roku usamodzielniło się. Jego posłannictwem było wpajanie potrzeby fizycznej i duchowej sprawności w myśl teorii Fridricha Ludwiga Jahna. Towarzystwo posiadało tzw. plac ćwiczeń Jahna. W 1908 roku założono I Bogumiński Klub Fajkowy w Boguminie (I. Oderberger Pfeifenklub in Oderberg). Zadaniem klubu była dbałość o szlachetne korzystanie z palenia oraz przyjemną zabawę członków, którzy spotykali się w gospodzie Union aż do czasu, kiedy w 1929 roku przestał istnieć.

Bogumińskie Stowarzyszenie Strażaków, później ochotniczej straży pożarnej, zostało założone z inicjatywy bogumińskiego weterynarza
Franza Stillera oraz burmistrza miasta Rudolfa Klimschy, jako niemieckie towarzystwo Freiwillige Feuerwehr. Zebranie założycielskie zostało zwołane w 1872 roku. W latach 1873–1880 na czele stowarzyszenia stał dowódca Heinrich Bieniecký, który pozyskał dla strażaków pierwszy sprzęt strażacki. W 1874 roku na podwórzu szkolnym wybudowano szopę na sprzęt, a w latach 1889–1890 została zastąpiona nową. Strażacy po raz pierwszy interweniowali 17 sierpnia 1875 roku w czasie pożaru drewnianych stodół pełnych zbiorów. Na początku XX wieku zaczęto planować budowę nowej, większej remizy strażackiej, która zastąpiła by starszy budynek z 1881 roku. Otwarcie nowej remizy odbyło się w 1903 roku. W 1928 roku stowarzyszenie nabyło samochód dla ludzi i sprzętu, a rok później motorową sikawkę. W 1934 roku członkowie straży pożarnej czeskiej narodowości zażądali, żeby językiem obrad oraz dowodzenia zamiast niemieckiego stał się czeski. Tym samym doszło do włączenia tutejszej ochotniczej straży pożarnej do krajowej jednostki strażackiej. W 1938 roku bogumińska ochotnicza straż pożarna została przemianowana na Bogumińską Straż Pożarną. W okresie II wojny światowej straż miała niemieckie dowództwo. Po wyzwoleniu oficjalną działalność rozpoczęła 10 października 1945 r.

Oddział Śląskiej Macierzy Oświaty Ludowej (odbor Slezské matice osvěty lidové) został założony w Starym Boguminie w 1920 roku. Jego założycielami byli Metoděj Kračmar (nauczyciel w czeskiej szkole ludowej, jego nazwisko związane jest też z towarzystwem gimnastycznym Sokół oraz Ochotniczą Strażą Pożarną), Karel Říha, Josef Plecháč i Leopold Michna. Macierz zajmowała się działalnością kulturalną i oświatową społeczeństwa czeskiej narodowości. Jej zadanie w Boguminie polegało przede wszystkim na działaniach w sferze socjalnej, na opiece nad biednymi dziećmi i sierotami. Z jej inicjatywy w 1920 roku założono bibliotekę miejską.
Polskie Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej, założone w 1921 roku, wspierało kształcenie młodzieży katolickiej i szkoły. Corocznie przygotowywało uroczystości dożynkowe i przedstawienie teatralne.

W 1926 roku założono miejscową grupę niemieckiego stowarzyszenia Deutscher Kulturverband, którego posłannictwem było wspieranie kształcenia niemieckich mieszkańców. Dzięki niemu powstało niemieckie przedszkole. W tym samym roku powstało niemieckie stowarzyszenie Deutscher Kindergarten, które miało zająć się budową, utrzymaniem i nadzorem nad niemieckim przedszkolem, które uroczyście poświęcono w listopadzie 1927 roku przy udziale członków niemieckich towarzystw.

Stowarzyszenie Szpitala Publicznego (Spolek Veřejná nemocnice) powstało 8 stycznia 1927 r. w celu przejęcia, utrzymywania i administrowania miejskiego szpitala z 1896 roku (pierwotny szpital chorób zakaźnych) oraz budowy nowych pawilonów zgodnie z wymogami nowoczesnej służby zdrowia. Na czele stali František Falta, kierownik Powiatowego Urzędu Katastralnego w Boguminie oraz Karel Říha, adwokat, późniejszy burmistrz Bogumina. Stowarzyszenie przejęło szpital pod własny nadzór i rozpoczęto budowę nowego dwupiętrowego pawilonu chirurgicznego, który otwarto w 1928 roku. Uroczyste przekazanie budynku społeczeństwu w dziesiątą rocznicę powstania Czechosłowackiej Republiki stało się spektakularnym wsparciem czeskich patriotów w Boguminie i okolicy, a szpital otrzymał też dumną nazwę Jubileuszowy Publiczny Szpital I w Boguminie (Jubilejní veřejná nemocnice I. v Bohumíně). W 1932 roku otwarto pawilon górniczy, rok później płucny. Stowarzyszenie zakończyło swoją działalność w 1933 roku, szpital przejęło państwo. W dniu 23 sierpnia 1935 r. nazwa zostałanieco zmieniona na Powiatowy Publiczny Jubileuszowy Szpital w Boguminie (Okresní veřejnou jubilejní nemocnici v Bohumíně).

Jako stowarzyszenie w sferze socjalnej działała poradnia matek, która prowadziła doradztwo dla matek i niemowląt. Poradnia Matek Niemieckiej Powiatowej Troski o Młodzież powstała w 1921 roku, a cztery lata później Poradnia Matek Czeskiej Powiatowej Troski o Młodzież (Poradna matek české okresní péče o mládež). Obie działały w Nowym Boguminie.

Do najstarszych towarzystw gimnastycznych w Boguminie i okolicznych wsiach należały towarzystwa Sokół. Ich powstanie wiąże się z powstaniem Czechosłowacji, a więc okresem po 28 października 1918 r. Wyjątkiem było stowarzyszenie Sokoła w Zabłociu, które powstało już w 1911 roku. Działalność towarzystwa została przerwana w 1914 roku, a odnowiono ją w 1917 roku, kiedy jednocześnie powołano żeński oddział. Na podstawie swoich bogatych doświadczeń zabłockie towarzystwo służyło radą przy późniejszym zakładaniu towarzystw w Boguminie, Nowym Boguminie i Skrzeczoniu. Prawie we wszystkich częściach obecnego miasta Bogumina w okresie międzywojennym powstawały jeszcze inne towarzystwa gimnastyczne: Orzeł (Orel) oraz Robotnicze Towarzystwo Gimnastyczne (Dělnická tělovýchovná jednota – DTJ).

Towarzystwo Gimnastyczne Sokół Nowy Bogumin (Tělovýchovná jednota Sokol Nový Bohumín) powstało jako oddział Sokoła Zabłocie w marcu 1919 r. Do jego usamodzielnienia doszło w roku następnym. Przyczyniło się do wzrostu zainteresowania sportem wśród Czechów i jednocześnie umacniania ich świadomości narodowej. Jego działalność przerwały wydarzenia monachijskie. Działalność towarzystwa została reaktywowana po wyzwoleniu republiki.

Towarzystwo gimnastyczne w Skrzeczoniu powstało w 1919 roku. Wkrótce powstały też inne towarzystwa sportowe Orzełi DTJ. Po roku 1945 wszystkie trzy odnowiły swoją działalność. Powstanie Sokoła w (Starym) Boguminie nastąpiło w 1921 roku dzięki działaniom Metoděja Kračmara i Karla Říhy. W 1928 roku towarzystwo posiadało własny budynek i plac do ćwiczeń. Działalność towarzystwa została gwałtownie przerwana w 1938 roku. Do powolnego odrodzenia doszło w 1945 roku, kiedy w sierpniu zorganizowano pierwsze uroczyste zebranie członkowskie z udziałem 96 członków, a następnie wznowiono również ćwiczenia. Wyjątkową aktywność przejawiły dwa oddziały: podstawowego wychowania fizycznego oraz teatralny. Już 28 października 1945 roku członkowie Sokoła wystawili przedstawienie teatralne Vojnarka.

Towarzystwo gimnastyczne Sokół Wierzbica powstało w 20. latach XX wieku, a jego los był podobny jak pozostałych. Do reaktywowania działalności doszło w 1945 roku.
Oprócz stowarzyszeń w okresie międzywojennym w Boguminie działały także partie i organizacje polityczne, m.in. Československá sociálně demokratická strana dělnická (1920), Deutsche nationalsozialistische Arbeiterpartei – miejscowa grupa Bogumin (1925), Strana národně demokratická (1929), Związek Śląskich Katolików, czy Československá strana národně socialistická.

 

BOGUMIN W OKRESIE PRZEDINDUSTRIALNYM – „STARY“ BOGUMIN

Miasto Bogumin aż do połowy XIX wieku było gospodarczym centrum posiadłości ziemskiej. Pod względem znaczenia i wielkości należało do mniejszych miast (w materiałach źródłowych często określany jako miasteczko) na Śląsku Cieszyńskim. Według dochodów z rolnictwa i warsztatów rzemieślniczych zaliczane było wraz ze Strumieniem do miast określanych jako rolniczo-rzemieślnicze centrum ze słabym potencjałem ekonomicznym. Sytuacja ekonomiczna uległa jeszcze pogorszeniu po 1742 roku, kiedy bogumińskie państwo stanowe niższego rzędu zostało podzielone. Negatywny wpływ na miasto miał również pożar w 1745 roku, w którym spłonęła ponad połowa domów mieszczańskich.
Produkcja rolna w Boguminie pochodziła z indywidualnych pól należących do mieszczan lub z folwarków będących własnością miasta. O rolniczym znaczeniu terenu dowiadujemy się z analiz katastralnych przeprowadzonych w 20. latach XVIII wieku. Do miasta należały wtedy użytki rolne o powierzchni wysiewu 82 małdratów zboża (dla porównania najwięcej posiadał Jabłonków, 108 małdratów i 8 szefli). Na jeden dom w Boguminie przypadało około 10 szefli (na Śląsku Cieszyńskim tylko w Jabłonkowie przypadał większy obszar pola na dom). W hodowli przeważała trzoda chlewna, według ówczesnej statystyki w Boguminie naliczono 156 krów.

Najpopularniejszą gałęzią ekonomiczną w miastach była produkcja rzemieślnicza zrzeszona w cechach, organizacjach zespalających osoby wykonujące ten sam lub zbliżony zawód. W większości przypadków chodziło o drobną produkcję cechową wykonywaną na potrzeby miejscowego rynku lub pobliskiej ludności wiejskiej. Pierwsze wzmianki o organizacjach cechowych w Boguminie pochodzą z XVI wieku, kiedy to cech tkaczy otrzymał swoje przywileje (1562 rok, 4 mistrzów), a potem kolejno powstawały cechy rzeźników (1575, 12 rzeźników), szewców (1577, 15 mistrzów szewskich) i połączone cechy kowali, kołodziei i ślusarzy (1580, w XVIII wieku 10 kowali). Na początku XVII wieku powstał cech piekarzy (1602, 4 mistrzów piekarskich), później krawców (według urbarza z 1629 roku działało w Boguminie 17 krawców), kożuszników (pod koniec XVIII wieku wzmianki o 4 kożusznikach) i garncarzy (1709, pod koniec XVIII wieku podaje się 10 garncarzy). Niezłe dochody przynosiło warzenie piwa. W 20. latach XVIII wieku Bogumin wykazywał produkcję 616 achtli (86 240 litrów) piwa. Mieszczanin posiadający prawo ważenia piwa (ogółem było ich 57) wyprodukował średnio 15,1 hektolitra piwa. Miasta posiadały też prawo wyszynku wina, Bogumin uzyskał je przed 1491 rokiem.

Niemniej ważną dziedziną był handel. Miasta tworzyły miejsca przeznaczone do tego celu czy dystrybucji wyrobów związane z wprowadzeniem tzw. prawa milowego. We wszystkich miastach systematycznie odbywały się targi i jarmarki, co tydzień lub codzienne. Najważniejsze jednak były coroczne targi trwające na ogół cały tydzień. W 1488 roku Bogumin otrzymał prawo organizowania takiego targu, którego udzielił mu Maciej Korwin. Jego początek został ustalony na drugą niedzielę po Wielkiej Nocy. Dalsze dwa roczne targi otrzymało miasto w 1575 roku, które udzielił mu karniowski i opolsko-raciborski książę Jerzy Fryderyk margrabia Ansbach i Bayreuth. Czwarty targ odbywał się od 1612 i rozpoczynał sięw dniu św. Adelgundy (30 stycznia).

Podział włości oraz pożary spowodowały, że Bogumin w XVIII wieku i pierwszej połowie XIX wieku można scharakteryzować jako rolnicze miasteczko w fazie stagnacji o strategicznym położeniu na granicy z Prusami. Niezrozumienie przez bogumińskich mieszkańców znaczenia nowego środka lokomocji, kolei, którą pierwotnie miano poprowadzić przez miasto, w efekcie zmieniło okoliczne wsie, które swoim potencjałem przemysłowym całkowicie przysłoniły pierwotne centrum włości.

 

BOGUMIN PRZEMYSŁOWYM CENTRUM – „NOWY“ BOGUMIN

Właściwy rozwój ekonomiczny na terenie wsi sąsiadujących z Boguminem nastał w drugiej połowie XIX wieku, kiedy obszar ten został jednym z najważniejszych ośrodków przemysłu hutniczego i chemicznego w ostrawsko-karwińskim regionie przemysłowym. Największy wpływ na ten fakt miała doskonała komunikacja kolejowa, dzięki której miasto zyskało miano węzła kolejowego o środkowoeuropejskim znaczeniu. (Stary) Bogumin w drugiej połowie XIX wieku utracił swoje znaczenie, natomiast do rozwoju doszło we wsiach, przez które poprowadzono Północną Kolej Ferdynanda. O ile „stary“ Bogumin nie odegrał większej roli w rozwoju przemysłowym okolicy, to dla późniejszego „nowego” Bogumina rozwój przemysłu, zwłaszcza hutniczego i chemicznego, odegrał kluczową rolę. Rozwój gospodarczy przyczynił się do ukształtowania się nowego miasta, które za jego przyczyną zyskało swoją charakterystyczną twarz, która przetrwała do dzisiaj.

Do największych zakładów hutniczych, które miały wpływ na życie w Boguminie, należały walcownia rur i druciarnia. Żydowski przemysłowiec z Berlina, Albert Hahn wraz ze wspólnikiem Heinrichem Eisnerem, świadom potencjału komunikacyjnego, w 1885 roku założyli w Szonychlu walcownię rur. Przed I wojną światową prosperującą fabrykę poszerzył o dalsze wydziały (odlewnia żelaza, mieszalnia, walcownia profili, walcownia blachy, wielki piec koksowniczy i galwanizernia miedziowa). Głównymi produktami była surówka, pręty i żelazo profilowane, żelazo budowlane, blachy, rury bezszwowe, szyny kopalniane, kaloryfery i grzejniki. Aż do II wojny światowej właścicielami fabryki byli potomkowie założycieli, kiedyto jako osobom o żydowskim pochodzeniu majątek zabrano i przyłączono do hutniczego koncernu Göringa.

W 1896 roku w katastrze Pudłowa powstała następna ważna fabryka. W wyniku połączenia kilku niewielkich śląskich zakładów hutniczych pod kierownictwem firmy Tlach i Keil, powstała tutaj druciarnia. Asortyment produkcyjny był szeroki, zakład wykonywał walcowane i ciągnięte druty, gwoździe, druciane zaciski, sprężyny do mebli, przewody trakcyjne, druty telefoniczne i telegraficzne, łańcuchy i inne. Od połowy 30. lat produkcja obejmowała również zamówienia armii czechosłowackiej, m.in. spiralne przeszkody druciane przeciwko pojazdom gąsienicowym, które były niezwykle skuteczne i spełniały najwyższe wymagania. Ze względu na ważność zakładu dla obronności kraju, od czerwca 1938 roku wprowadzono tutaj nadzór wojskowy.

Powyższe zakłady miały ogromny wpływ na industrializację Nowego Bogumina. Po II wojnie światowej doszło do połączenia obu przedsiębiorstw, a powstała w 1958 roku Huta i Druciarnia Bogumin stała się największym zakładem i pracodawcą w regionie.
Rozwinięta infrastruktura komunikacyjna na skraju strefy przemysłowej stała się ważnym czynnikiem dla rozwoju drugiej, co do wielkości gałęzi, przemysłu chemicznego. Powstające w ostatniej ćwierci XIX wieku zakłady zostały usytuowane w pobliżu węzłów kolejowych i zakładów węglowych, ponieważ przerabiały wtórne surowce powstałe w czasie produkcji koksu (smoła, benzol, i inne). Już w 1887 roku w pobliżu dworca w Szonychlu hrabia Henryk Larisch-Mönnich założył rafinerię olei mineralnych, która w 1893 roku została zakupiona przez spółkę Mineralölrafinerie A.G. z siedzibą w Budapeszcie. Zakład poszerzono, a rafinując w ciągu roku ponad 6 000 cystern stał się do 1914 roku jednym z największych tego typu w monarchii. Po powstaniu Republiki zakład został podporządkowany czechosłowackiej administracji, a w 1922 roku zakupiony przez spółkę akcyjną Odra – průmysl minerálních olejů, akc. spol. W 1930 roku przedsiębiorstwo zyskały

Zakłady Fanta v Pardubicach, które należały do największych rafinerii w Europie. Następnym zakładem chemicznym była fabryka Rudolfa Goldschmidta, którą wybudował wraz ze wspólnikami w 1904 roku. Funkcjonowała pod nazwą Austriackie Zakłady Chemiczne R. Goldschmidt i wspólnicy (Österreichisches Chemikalien – Werk R. Goldschmidt & Comp. K.G.). W 1917 roku, w związku z rozszerzeniem produkcji o wyrób sztucznych słodzików (sacharyny), powstała spółka akcyjna Bogumińskie Zakłady Chemiczne (Oderberger chemische Werke AG). Oprócz sacharyny, na którą firma miała monopol oraz barwników cynkowych, firma produkowała także pochodne kwasów, preparaty aptekarskie, chemikalia fotograficzne, kleje lub preparat ochronny przeciwko rdzy (pod nazwą Subox). Dwie trzecie produkcji zmierzało na eksport. Fabryka działała również po II wojnie światowej, kiedy została wcielona do państwowego zakładu Lachema.
W ostatniej ćwierci XIX wieku powstawały też mniejsze zakłady chemiczne. W 1893 roku galicyjski nafciarz Weinreb założył w Szonychlu rafinerię sosnowej smoły. Małą fabryczkę mydła i świec otwarł w 1896 roku berliński przemysłowiec Vogt, a w 1898 roku powstała nieduża olejarnia firmy Ostia.

Dużo mniejsze znaczenie dla rozwoju późniejszego miasta Bogumina miały inne gałęzie przemysłu, m.in. reprezentowane przede wszystkim przez gałąź spożywczą i budowlaną. Do najpopularniejszych zakładów spożywczych należał, powstały w 1923 roku, zakład filialny obróbki ryb morskich Antonína Kally, późniejsza Rybena. Działała też Fabryka Likieru i Soków Owocowych (późniejsza Fruta Brno), młyny, palarnia kawy, lodownia i inne. Przemysł budowlany reprezentowało więcej zakładów. Zaliczano do nich przede wszystkim cegielnie (np. Cegielnia Parowa Starhemberga w Zabłociu, cegielnia Andělína Quasnicy w Skrzeczoniu lub cegielnia parowa Josefa Bergera w Boguminie), kamieniołomy i tartaki. W Boguminie funkcjonowała też największa w kraju cementownia z 1905 roku firmy Götz & Keller, a od 1875 roku Fabryka Kamieni Młyńskich C. Bujakofskiego.

Podstawowe artykuły codziennego użytku oraz usługi zapewniała gęsta sieć drobnych przedsiębiorców i handlowców, która rozwijała się w zależności od rosnącego zapotrzebowania i popytu wraz z rozwijającym się przemysłem i wzrostem ilości mieszkańców.

Rozwój zakładów przemysłowych spowodował przypływ pracowników. W związku z ich potrzebami mieszkaniowymi wybudowano kilka kolonii, które dopełniły przemysłowy koloryt miasta. Dla zakwaterowania robotników walcowni została wybudowana osada Olejowa, tzw. Osada Miejska, osada Wielki Piec, dla pracowników druciarni powstały kolonie tzw. Czarna (1897–1913), Maroko (1897), Druciarska Osada (1897–1912) i Mistrzowska Osada. Pod względem narodowościowym przeważali niemieccy pracownicy, jednak w okresie międzywojennym wzrosła ilość czeskich robotników kosztem niemieckich.

Zmiany prawne, jakie nastały w nowopowstałym państwie Czechosłowackim, miały wpływ również na stosunki własnościowe w bogumińskich zakładach przemysłowych. Zgodnie z prawem dochodzi do przemieszczenia siedzib firm na teren nowego państwa. Po przyłączeniu części czeskiego Śląska Cieszyńskiego do Polski w październiku 1938 roku, zakłady znalazły się pod polskim zarządem. Z kolei w czasie niemieckiej okupacji zakłady, które ze względu na żydowskich właścicieli zostały wywłaszczone (na przykład zakłady Hahnai Eisnera), przyłączono do wielkich koncernów Rzeszy (np. Reichswerke AG für Berg-und Hüttenbetriebe Hermann Göring lub Chemische Fabriken von Heyden AG v Radebeulu). Powszechnym zjawiskiem w latach wojny była konieczność zwiększenia produkcji, często wymuszona środkami przemocy stosowanymi wobec jeńców wojennych i robotników ze wschodu. Po II wojnie światowej fabryki zostały upaństwowione, produkcja zcentralizowana w nowozakładanych przedsiębiorstwach państwowych. Powstały wielkie kompleksy przemysłowe funkcjonujące aż do 90. lat XX wieku, które stały się synonimem miasta Bogumina.

 

TRANSPORT W HISTORII BOGUMINA I OKOLICY

Już w średniowieczu przez Śląsk przebiegało wiele szlaków, które w efekcie przyczyniły się do rozwoju gospodarczego tego terenu. Na początku XVIII wieku rozpoczęła się nowa era w historii rozwoju transportu, dochodzi do odnowienia starych i budowy nowych szlaków komunikacyjnych (państwowych i prywatnych). Podniesienie jakości i poszerzenie ich liczebności spowodowane było dążeniem do intensyfikacji ruchu handlowego. Pod koniec ostatniego etapu budowy nowych dróg pojawia się nowy środek transportu – kolej. Transport kolejowy stał się wkrótce ogromną konkurencją dla przewozu drogowego.

Wyraźna zmiana w sytuacji transportowej na Śląsku Cieszyńskim nastała wraz z rozwojem sieci kolejowej. Wybudowano połączenie kolejowe pomiędzy Wiedniem i Krakowem (początkowo końcową stacją miała zostać Bochnia), które przecinało północ Moraw i Śląsk Cieszyński. Budowę zlecono uprzywilejowanej C. K. spółce Północne Koleje Cesarza Ferdynanda, w której swój kapitał mieli najwięksi ówcześni bankierzy i przedsiębiorcy. Koncesję na budowę kolei wydano w 1836 roku. W 1847 roku doprowadzono ją do Bogumina, a w 1856 do Krakowa.

Budowa Północnej Kolei Cesarza Ferdynanda (PKF) połączyła Wiedeń z Galicją. Bezpośrednie połączenie z Galicją i Rosją zostało dokończone w 1855 roku, kiedy otwarto odcinek z Bohumina przez Pietrowice do Dziedzic, gdzie łączył się z już wybudowaną koleją do Krakowa. Połączenie z pruskimi kolejami w 1849 roku doprowadziło do połączenia z Wrocławiem i Berlinem. Droga z Wiednia do Berlina przez Bogumin trwała 32 godziny. Majątek spółki kolejowej Koleje Północne, z wyjątkiem Kolei Górniczej, w 1906 został upaństwowiony.
Dla Śląska Cieszyńskiego zasadnicze znaczenie posiadała Kolej Koszycko-Bogumińska (KKB). W 1866 koncesję na budowę C. K. prywatnej Kolei Koszycko-Bogumińskiej otrzymała spółka belgijskich przedsiębiorców, braci Riche, a reprezentantem Węgier był hrabia Forgács. W roku 1864 definitywnie ustalono trasę kolei. Na tym terenie prowadziła KKB z Bogumina, ze względu na wymogi właścicieli kopalń, przez Orłową, Dąbrowę i Karwinę. Jej dzisiejsza trasa jest inna, omija tereny wydobywcze i prowadzi z Bogumina do Dziećmiorowic i wzdłuż Olzy do Cieszyna. Po początkowych przestojach w budowie związanych z problemami finansowymi, prace rozpoczęto pod koniec 1867 roku. W 1869 roku zakończono odcinek z Bogumina do Cieszyna. Dopiero po przeniesieniu koncesji na Anglo-Austriacki Bank prace budowlane nabrały rozpędu i w 1872 roku kolej dotarła do Koszyc. Dzieliła się na śląską część od Bogumina do Czadcy (64 km), która była w większym stopniu obciążona i węgierską (304,6 km). Dnia 1 lutego 1921 r. Kolej Koszycko-Bogumińska ze względu na swoje strategiczne znaczenie została przekazana do użytkowania Czechosłowackim Kolejom Państwowym, ale nadal pozostaje w rękach prywatnej spółki, której dyrekcja przeniosła się w 1927 roku z Budapesztu do Koszyc. Po II wojnie światowej spółka sprawująca Kolej Koszycko-Bogumińską została upaństwowiona, a jej właścicielem zostało państwo czechosłowackie.

Z Koleją Koszycko-Bogumińską bezpośrednio związane były kopalnie węgla w Karwinie i huta w Trzyńcu. Stopniowo podłączano do niej inne linie kolejowe – w 1869 roku PKF w Boguminie, w 1870 roku Kolej Górniczą w Dąbrowie, w 1888 roku w Cieszynie linię Kojetín – Frydek – Cieszyn – Bielsko, w 1898 w Karwinie miejscową kolej Karwina – Pietrowice, a w 1914 roku w Cieszynie linię Średnia Sucha – Kończyce Wielkie koło Ostrawy.

Po jej uruchomieniu efekty ekonomiczne przerastały wszelkie oczekiwania. Do budowy drugiego toru na całej trasie z Bogumina do Czadcy doszło dopiero w 1915 roku. Kolej Koszycko-Bogumińska miała dla Śląska Cieszyńskiego pierwszorzędne znaczenie. Dopiero po jej budowie rozpoczyna się jego wielki rozwój. Jej znaczenie jeszcze bardziej wzrosło po rozpadzie Austro-Węgier, kiedy stała sie jedynym efektywnym połączeniem wschodu z zachodem w nowopowstałej republice. Odegrała też ważną role w okresie dzielenia Śląska Cieszyńskiego pomiędzy Czechosłowację i Polskę w latach 1918–1920.

Dla gospodarczego rozwoju ogromne znaczenie miała Kolej Górnicza. Do tej pory transport wydobytego węgla odbywający się zaprzęgami do Przywozu, Gruszowa, Bogumina i Pietrowic był dość kosztowny i czasochłonny. Kolej Górnicza łącząca kopalnie z głównymi liniami kolejowymi została wybudowana w 1862 roku, kiedy spółka Koleje Północne poprowadziła kolej górniczą z dworca w Przywozie do Michałkowic. Kolej została przedłużona w 1870 roku po zakupieniu tzw. Kolei Rothschilda z Michałkowic do Dąbrowy z odgałęzieniem do Orłowej. Stopniowo doszło do podłączenia również innych kopalń. Były to odgałęzienia do kopalń: Albrecht (Jadwiga) w Pietwałdzie w 1882 roku, do Nowej Jamy i koksowni w Łazach w 1892 roku oraz w 1907 roku do Alpiny (Wacław) w Porębie. Doszło również do budowy odgałęzień kolejowych do innych znaczących przedsiębiorstw przemysłowych (Huta Witkowice, zakłady chemiczne w Gruszowie i Boguminie, zakłady maszynowe w Boguminie itd.).

Na omawianym terytorium stopniowo powstała sieć lokalnych tras Śląskiej Kolei Krajowej z centrum w Boguminie, które łączyły poszczególne ośrodki aglomeracji z Ostrawą. Na Śląsku Cieszyńskim należała do nich linia: Karwina – Frysztat z 1912 roku, Karwina – Bogumin (1913), Orłowa – Kopanina – Orłowa (1913), Gruszów – Bogumin (1914) i wąskotorowa kolej elektryczna Ostrawa – Karwina (1904–1909). Poza tym powstała lokalna kolej w Cieszynie oraz Bogumin – Nowy Bogumin, która łączyła centrum z dworcem. W ten sposób na tutejszym uprzemysłowionym terenie wybudowano bardzo gęstą sieć kolejową z ważnym europejskim węzłem kolejowym w Boguminie, która ułatwiała transport surowców, towarów i pracowników do zakładów pracy.

Kolej umożliwiła łatwiejszy i tańszy transport surowców i produktów oraz dostęp do odleglejszych miejsc. Zaś sama kolej była ważnym odbiorcą węgla i produktów z żelaza. Budowa sieci kolejowej przechodzącej przez ostrawski uprzemysłowiony teren była jednym z głównych czynników, który spowodował szybki rozwój gospodarczy, przede wszystkim górnictwa, hutnictwa i związanych z nimi dziedzin przemysłowych.

Stacja kolejowa Bogumin od momentu swojego powstania jest ważnym węzłem komunikacyjnym. Pierwotny budynek należący do Północnej Kolei Cesarza Ferdynanda miał stanąć w polu blisko Bogumina (obecnego Starego Bogumina). Jednak mieszczanie nie zgodzili się i dlatego powstał nieco dalej, w Szonychlu. Budynek z 1847 roku wybudowano według jednego z pięciu wzorcowych projektów urzędowego budowniczego PKF Jünglinga. W 1860 roku na obecnym miejscu wybudowano nowy dworzec, w latach 1902–1904 przebudowany w neorenesansowym stylu. Również Kolej Koszycko-Bogumińska posiadała swój własny dworzec z 1868 roku usytuowany nieco bardziej na północ. W 1898 roku został zastąpiony nowym, obszerniejszym budynkiem (obecnie skrzyżowanie ulic Bezruča i Lidickiej). Oba dworce kolejowe zostały połączone w 1922 roku.

 

STAROBOGUMIŃSKI RATUSZ I JEGO PRZEDSTAWICIELE

Pierwsza pisemna wzmianka o bogumińskim ratuszu pochodzi z 1491 roku. Pierwotny budynek był drewniany i stał na środku rynku. Budynek ten spłonął w czasie pożaru miasta, który 2 września 1745 roku strawił jeszcze 38 domów tzw. wielkomieszczańskich stojących wokół rynku i 21 małomieszczańskich domków w przylegających do rynku uliczkach. Informacje o tym, gdzie znajdowała się siedziba władz po tej tragedii nie dochowały się. Nowy ratusz (nr 43) miasto wybudowało dopiero w 1804 roku. Oprócz pomieszczeń biurowych znajdowało się w nim mieszkanie gminnego pachołka, a od 1837 roku mieszkanie pierwszego lekarza w mieście, Ignácego Kubíčka z Ołomuńca. Opłakany stan budynku ratusza wymusił w 1893 roku kupno kamienicy nr 25, która stała obok ówczesnego sądu powiatowego. Jej przebudowę sfinalizowano dwa lata później. Ze względów powierzchniowych budynkiem nr 25 był zainteresowany również sąd powiatowy i dlatego rada miejska podjęła ostateczną decyzję o wyburzeniu starego ratusza spod nr 43 i wybudowaniu na jego miejscu nowego reprezentacyjnego budynku. Żeby zapewnić radnym dostatek miejsca w pracy, dokupiono jeszcze część sąsiedniej działki po wyburzonym domu nr 44. W lipcu 1900 roku stary ratusz został wyburzony, a 18 sierpnia wmurowano kamień węgielny pod budowę nowego ratusza. Już 18 grudnia ówczesny burmistrz Rudolf Klimscha zwołał pierwsze spotkanie zarządu w nowym budynku, który był prawie dokończony. Po tym, jak Stary Bogumin (oficjalna nazwa od 1956 roku) połączono z Nowym Boguminem (1973), przestał służyć swojemu celowi.

Na czele władzy w mieście stał pierwotnie burmistrz (purkmistr), a wraz z nim władzę sprawowali rajcy (konšelé). W zależności od wielkości miasta, ich liczba wynosiła od czterech do 12 osób. Rajców wybierali na roczną kadencję wszyscy członkowie gminy, czyli osoby posiadające prawa miejskie oraz akceptowani przez zwierzchność (księcia lub szlachcica, który był w danym momencie właścicielem Bogumina). Spośród rajców wybierano, również na rok, burmistrza. Wraz z tak zwaną odnową rady miejskiej przebiegała kontrola księgowości. Towarzyszyła też temu wesoła zabawa wraz z przekazaniem darów zwierzchności. Regularne posiedzenia rady miejskiej odbywały się w domach rajców, do ratusza przeniosły się dopiero po jego wybudowaniu. Wraz z likwidacją urzędu zwierzchności i powstaniem samorządu miejskiego w 1850 roku, dotychczasowego burmistrza przemianowano na starostę.

 

ROZWÓJ DEMOGRAFICZNY

W 1845 roku (Stary) Boguminzamieszkiwało 987 obywateli, Szonychl tylko 398. W roku 1930 w (Starym) Boguminie mieszkało 3 188 obywateli, w tym 1 756 Czechów, 720 Niemców, 449 Polaków, 22 Żydów i 241 osób innej narodowości. Po wojnie ilość mieszkańców zmalała do 2 682 (dane z 1947 roku). O ile w (Starym) Boguminie obserwujemy stagnację w przyroście, o tyle w Nowym Boguminie (dawniej Szonychl) w 1930 roku mieszkało 10 561 obywateli, co wiąże się z dynamicznym rozwojem zakładów przemysłowych i komunikacji kolejowej. W czasie wojny ilość obywateli w Nowym Boguminie zmalała do 6 384 (dane z 1942 roku), ale już w 1948 roku ich liczba wynosiła 8 439. W Pudłowie na początku XIX wieku żyło 255 obywateli, w 1930 roku liczba ta wynosiła 4 189. Ten szybki wzrost należy przypisać powstaniu fabryki drutu.

Z powyższych danych wynika, że rozwój demograficzny poszczególnych części, z których powstało miasto Bogumin, aż do 90. lat XIX wieku nie miał większego znaczenia. Aczkolwiek doszło do podwojenia ilości obywateli w Nowym Boguminie (dawny Szonychl), z drugiej strony Stary Bogumin nie wykazywał żadnego przyrostu naturalnego, a okoliczne wsie tylko niewielki. Cała aglomeracja w tym czasie odnotowała wzrost populacji tylko o 2 100 osób. Na przełomie XIX i XX wieku bogumińska aglomeracja przekroczyła liczbę 10 000 obywateli. Najszybciej rozrastał się Nowy Bogumin i to nie tylko pod względem ludności, ale też pod względem zabudowy miejskiej. Mimo tego odnotowujemy ciągle stosunkowo wysokie zasiedlenie przyległych wsi w porównaniu z ich centrum (45 %). Około 1930 roku miasto osiągnęło największą liczbę mieszkańców w całym przedwojennym okresie. W czasie wojny doszło do zrozumiałego ubytku, który odczuwalny był jeszcze w pierwszych latach po wyzwoleniu, zwłaszcza w związku z przymusowym wysiedleniem niemieckich obywateli.
Na początku XX wieku większość mieszkańców tworzyli robotnicy pracujący w hucie i druciarni, dalej pracownicy kolei, urzędnicy instytucji publicznych i w niewielkiej liczbie drobni przedsiębiorcy. Prawie wszyscy posiadacze własnych domków prowadzili niewielkie gospodarstwa rolne, które stanowiły dodatkowe źródło dochodu. Indywidualnych większych rolników było niewielu.

Na podstawie spisu ludności z 1910 roku, w czasie którego nie sprawdzano przynależności narodowej, lecz tylko język potoczny, w mieście przeważali Niemcy (51 %), następnie Polacy (36 %) i Czesi (7 %), reszta 6 % to osoby używające innych języków. W 1921 roku liczba Czechów (29 %) i Niemców (39 %) była bardziej wyrównana, a w następnych latach Czesi przeważali (55 %), Niemców było mniej (23 %), Polacy stanowili niewielką liczbę (14 % – dane z 1930 r.).

BOGUMIN A KONFLIKTY WOJENNE XX WIEKU

Komunikacyjne i przemysłowe znaczenie Bogumina oraz jego strategiczne położenie w pobliżu niemieckiej i polskiej granicy zaważyło na jego losach i losach wielu ludzi w czasie burzliwych wydarzeń, które kształtowały mapę Europy Środkowej. W czasie I wojny światowej wzrosło znaczenie militarne tutejszego dworca. Zwłaszcza Kolej Koszycko-Bogumińska stanowiła dla administracji wojskowej ważny punkt komunikacyjny służący do przewozu żołnierzy i sprzętu wojskowego na front wschodni. Urzędy wojskowe dla podniesienia bezpieczeństwa i płynności w transporcie, a jednocześnie dla nadzoru nad mieszkańcami, usytuowały w mieście miejscowe dowództwo wojskowe, a jedną kompanię umieszczono bezpośrednio na dworcu. Po początkowych sukcesach wojsk austriacko-węgierskich i entuzjazmie w szeregach niemieckich mieszkańców, sytuacja na wschodnim froncie uległa zmianie, a wojna coraz bardziej dawała się we znaki, zwłaszcza w zaopatrzeniu. Pociągi przewożące rannych żołnierzy do lazaretów uświadamiały ludziom tragizm wlokącego się konfliktu. Bezpośrednio w Boguminie-Dworcu (Szonychl) został otwarty wielki szpital polowy. Według danych z kroniki z tego okresu opiekowano się w nim aż 26 220 żołnierzami, z tego 532 zmarło. Wspólny grób na tutejszym cmentarzu stał się miejscem spoczynku większości z nich. Podaje się, że 91 osób zameldowanych w Boguminie-Dworcu znalazło śmierć w wirze tej wojny. W końcowej jej fazie gospodarka monarchii załamała się. Problemy z zaopatrzeniem wywoływały burze niezadowolenia, a robotnicy radykalizowali się pod wpływem rewolucyjnych zmian w Rosji. Umieszczenie załogi woskowej zapobiegło wybuchowi protestów głodowych.

Koniec I wojny światowej nie przyniósł jednak na tutejszy teren długo oczekiwanego spokoju. W latach 1918–1920 trwał spór pomiędzy nowo powstałymi państwami Czechosłowacją i Polską o przynależność państwową terenu Śląska Cieszyńskiego. Bogumin odegrał w nim kluczową rolę ze względu na swoje strategiczne położenie. Już pierwsza próba przejęcia dworca pod zarząd Krajowej Rady Narodowej dla Śląska (Zemský národní výbor pro Slezsko) spotkała się ze sprzeciwem miejscowej polskiej ludności, który mógł przerodzić się w otwarty konflikt. Listopadowa ugoda z 2 i 5 listopada 1918 r. zawarta pomiędzy przedstawicielami czeskich i polskich mieszkańców zapewniła prowizoryczne status quo. Bogumin podlegał polskiej administracji, a tutejsza załoga wojskowa miała być o połowę mniejsza niż polska. Jednak spór przerósł w militarny konflikt, nazwany według długości jego trwania wojną siedmiodniową (23. 1. – 30. 1. 1919). Pierwszy atak czeskich jednostek wojskowych zmierzał na Bogumin – ważny węzeł komunikacyjny, który po bitwie został zajęty jeszcze w tym samym dniu. W czasie walki zginęło dwóch polskich i trzech czeskich żołnierzy. Narodowy antagonizm zaostrzył się w okresie przedplebiscytowym. Przez Bogumin przejeżdżały pociągi z uciekającymi i wypędzonymi z obu stron spornego terenu. Ostatecznie spór został rozstrzygnięty na poziomie międzynarodowym i 28 lipca 1920 roku Śląsk Cieszyński podzielono pomiędzy Czechosłowację i Polskę. Czechosłowacji przypadła cała trasa Kolei Koszycko-Bogumińskiej łącznie z Boguminem oraz całe zagłębie karwińskie wraz z zakładami hutniczymi. Dezaprobata polskiej strony z takim rozwiązaniem sprawy ujawniła się w przeddzień wybuchu II wojny światowej.


Liczba wejść : 10 146

Z powrotem

    Městský úřad